KORRIKA

Maite ditut maite

HItz elkartuak

Orokorrean:

Salbuespenak ez badira, hitz elkartuak orokorrean bi modutara idatziko dira: bereiz eta marrarekin edo marra gabe, nahi den bezala (kontuan izan behar da salbuespenak ugariak direla).

— eguzki lore, eguzki-lore moduko izen elkartu arruntak, eta

— kale garbitzaile, kale-garbitzaile modukoak.

(Bi hitzak letra larriz hasten direnean hobe da, hala ere, marra gabe idaztea).

SALBUESPENAK:

1. Bereiz idatziko dira:

— aposizioak (Bidasoa ibaia),

— egin, eman, hartu eta eragin aditzekin osatzen diren aditz elkarteak (lo egin),

— etxez etxe moduko bikoiztapenak (adi, lehenengo osagaia deklinatuta dago etxez),

— egin berri modukoak (kontuz, hasiberri eta ezkonberri salbuespenak dira),

— mahai gainean, aste barruan gisako postposizioak,

— bigarren osagaia bila, eske edo falta duten elkarteak (diru bila, diru eske, diru falta),

— lehen osagaia erdal, euskal, giza eta itsas duten elkarteak (erdal gramatika, euskal idazleak, giza zientziak, itsas garraioa…), ihartuak ez diren neurrian (itsasgizon, elizgizon, gizalege, itsasontzi…), eta

— lehen osagaiaren amaierako >a< galtzen denean (biologi azterketa, literatur lehiaketa…). Laugarren puntuan azaltzen da kasu hau bere osotasunean.

2. Marrarekin idatziko dira:

— gorri-gorria moduko bikoiztapen indargarriak, lehen osagaia deklinabide markarik gabe dutenak. adi-adi, handi-handia. alfer-alferrik...

— apurka-apurka bezalako bikoiztapenak, hitzaren bi osagaiek atzizki berbera dutenean. Tarteka-tarteka, astiro-astiro, banaka-banaka...

— seme-alabak, zuri-gorri modukoak, azpian eta juntagailua dutenak.

— barra-barra, plisti-plasta bezalakoak, osagaietan nolabaiteko aldaketa fonetiko dutenak. kili-koli, zehatz-mehatz, txipli-txapla, zirti-zarta, dinbi-danba...

— Ezkio-Itsaso moduko leku izen elkartuak (bi hizkuntzatan ematen direnean, ordea, ez: Lizarra/ Estella).

3. Loturik idatziko dira:

— jarleku (aditzoina + izenondoa) moduko elkarteak (egongela, salneurri, jokamolde…)

— aldagaitz (aditzondo + izenondoa) bezalako izaera elkarteak (irakurgaitz, sinestezin, ulerterraz…)

— odolustu (izena + aditza) moduko izen-elkarte arruntak (indargabetu, indargaldu, azpimarratu…),

—bigarren osagaia -gin, -gile, -zain, -zale, -dun, -gabe edota -gintza,-za(i)ntzaduten elkarteak,

—bigarren osagaia -aldi, -buru, -gizon, -(g)une, -kide -(k)ume, -orde duten izen elkarteak (langile, atezain, dirudun, lotsagabe, solasaldi, asteburu, legegizon, lankide, kalekume, zuzendariorde, aztergai…),

— lehen osagaia aurre-, azpi- eta gain- duten izen elkarteak (aurreikuspen, gainbegirada, azpimultzo…), eta

— lauburu (zenbatzailea + izena) moduko elkarteak (hiruhortz, ehunzango, begibakar…)

4.>a<-rekin nahiz >a< gabe idatz daitezke:

- Elkarteko lehenbiziko osagaiak >ia< amaiera duenean (biologia, filosofia, bidaia…): biologi azterketa, biologia(-)azterketa.

- Bestelako >a< itsatsiak ez dira galtzen elkarketa egiten denean, eta hitzak bere osotasunean eman behar dira. Salbuespen dira, dena dela, honako sei hitz hauek: burdina, eliza, hizkuntza, kultura, literatura eta natura. Hitz hauek, hala nahi izanez gero, gal dezakete >a< hori. Beraz, sei hitz horiek hitz elkarketaren lehenengo osagai bezala azaltzen direnean, elkarketa horiek 3 modutara eman daitezke: literatur saria (>a< kenduta eta marratxorik gabe), literatura (-)saria). Beste modu batera esanda, amaierako >a< galtzen den bakoitzean, bereiz idatziko da hitz elkartua eta >a< gordetzen denean, aukeran izango da bereiz idaztea nahiz marratxoa erabiltzea:

• kultur etxea, kultura(-)etxea
• biologi azterketa, biologia(-)azterketa

* Kontuan izan parentesia azaltzen den bakoitzean (-) , barrukoa aukeran dagoela adierazi nahi duela.

Araua osorik.

Gehiegi, ezta? Bada, ez uzkurtu! Praktika pixka batekin berehala ikasten da eta…

Atsotiz eta esaera zaharrak

MIHI LUZEAK, ESKU LABUR
ASKO HITZ EGIN ETA GUTXI EGIN

TRAPU ZIKINAK ETXEAN GARBITU
ARAZOAK TARTEAN DAUDENEN ARTEAN KONPONDU

PAKEAN DAGOENA, PAKEAN UTZI
GAUZAK DAUDEN BEZALA UTZI

TXAPEL BATEKIN BI BURU EZIN ESTALI
GAUZAK BANAN-BANAN EGIN BEHAR DIRA

ZALDITIK ASTORA ETA ASTOTIK LURRERA
GAUZAK GERO ETA OKERRAGO DOAZ

UMEAREN ZENTZUNA, ETXEAN ENTZUNA
ETXEAN EGITEN DENA BARNERATZEN DU UMEAK

USTEAK ERDIA HUTSA ETA BESTE ERDIA PUTZA
EZ FIDATU ENTZUTEN DUZUNAZ

ZAKUR ZAUNKALARIA NEKEZ HORZKARIA
HITZONTZI ETA AHOZBERO DENAK EZ DU ESANDAKOAZ EZER EGITEN

Atsotiz eta esaera zaharrak

HANDIAK TXIKIAK AHANZTARAZTEN
ARAZO BAT AHAZTU EGITEN DA HANDIAGO BAT AGERTZEN DENEAN

HIL ETA GERO SALDA BERO
GAUZAK GARAIZ EGIN BEHAR DIRA

HITZ GUTXI ETA HORIEK ONAK
ZUHURRAK HITZ GUTXI EGITEN DU, BAINA ESATEN DUENA GANORAZKOA

HORI BESTE UPELEKO SAGARDOA DA
HORI BESTE GAUZA BAT DA

IKASI DU ZAHARRAK, ERAKUTSI BEHARRAK
ZAHARRAK DAKIENA BIZITZAK IRAKATSI DIO

IKUSTEN EZ DUEN BEGIAK, MINIK EZ
IKUSTEN EZ DUGUNAGATIK EZN DUGU SUFRITU

INON MINIK EZ ETA BETI DABIL DOLOREZ
GAUZEI GARRANTZI GEHIEGI EMAN

ITSUEN HERRIAN, BEGI BAKARRA ALKATE
NAGUSITASUNA EDO LIDERGOA ERLATIBOA DA

Atsotiz eta esaera zaharrak

EZ GATZ EZ BERAKATZ
GANORABAKOA

EZEZAGUNIK EZ HAR LAGUNIK
LAGUNTZAT EZAGUNA HARTU

GAUAK BEGIAK BELTZ, EGUNAK ARGI
KONTUZ EGUNEZ EGITEN DENAREKIN, DENA IKUSTEN DA ETA

GAUEZ KANTUZ, BIHARAMUNEAN LANTUZ
PARRANDAN GAU PASA DABILENA BIHARAMUNEAN LARRI

GAUR HITZA EMAN, BIHAR HAIZEAK ERAMAN

GEZURRAK BUZTANA LABUR
GEZURRAK BEREHALA DESKUBRITZEN DIRA

ELUR URTE, OGI URTE
ELURRA EGITEN DUEN URTEAN NEKAZARITZARAKO ONA DA

GOGOZKO TOKIA ALDAPARIK EZ
GURE GUSTUKOA BALDIN BADA, AURRERA ERAMATEN DUGU NAHIZ ETA ZAILA IZAN

Atsotiz eta esaera zaharrak

BIHOTZEKO MINA BAINO, BOLTSAKOA HOBE
HOBE DA DIRURIK EZ IZATEA AMODIOA FALTA IZATEA BAINO

BOST XENTIMOKO PUPUA ETA HAMAR XENTIMOKO TRAPUA
EZBEHAR TXIKI BAT DELA ETA, KEXAKA ETA KEXAKA ARITZEA

DAGOENEAN BON-BON, EZ DAGOENEAN EGON
ZERBAIT DAUKAGUNEAN GOZATU BEHAR DA, EZ DAUKAGUNEAN KONFORMATU

DIRAUEN ARTEAN FALTARIK EZ
EZ DAUKAZUNEAN KONTURATZEN ZARA BEHAR DUZULA

DIRUAK MALKARRAK ZELAITZEN
DIRUAK EDOZEIN LORTZEN DU

EDOZEIN TXORIRI EDER ZAIO BERE KABIA
DENOK GUREA DEFENDATZEN DUGU

EGUR ZAHARRA SU TXARRA
ZAHARRAK GERO ETA GENIO TXARREKOA

EGUZKIA NORA, ZAPIA HARA
INTERESEN ARABERA MUGITZEN GARA